gargulce. gul, gul, gul...

Notki z tagiem ‘gargulec’

POTWÓR W (NA) KATEDRZE

17MAR

Rzygacz, plwacz lub gargulec – trudno sobie wyobrazić bardziej paskudną nazwę dla jednego z bardziej interesujących elementów architektonicznych. Paskudną, ale adekwatną – w końcu odnosi się ona do ozdobnego wylotu rynny, która odprowadza spływającą z dachu wodę daleko od ściany budynku. Podczas ulewy taki rzygacz rzeczywiście „rzyga” lub „plwa” wodą. A gargulec? Znaczy z grubsza to samo, bo po francusku gargouiller to pluskać, bulgotać.

Rzygacze katedry w Orleanie

Najbardziej niezwykłe są rzygacze gotyckich katedr – kamienne, w kształcie smoków, gryfów albo innych monstrów posklejanych z kawałków różnych zwierząt, a także lwów, psów, małp, ptaków, a nawet – ludzkich głów osadzonych na zwierzęcych korpusach. Wydaje się, że wyobraźnia średniowiecznych twórców nie miała granic… Można byłoby sobie zadać pytanie, co właściwie robią takie maszkary na ścianach katedr? Obok postaci świętych, aniołów, Matki Bożej i Jezusa – diabły  i potwory? Trzeba jednak pamiętać, że – po pierwsze – dla nieumiejących czytać wiernych dekoracje rzeźbiarskie i malarskie były jedyną dostępną „księgą” objaśniającą historię zbawienia, a także zasady rządzące światem. Po drugie zaś, katedra stanowiła swego rodzaju sumę wiedzy o świecie, obraz świata działającego według określonych reguł, w którym występują zarówno dobro, jak i zło.

Rzygacze pełniły więc podwójną funkcję: praktyczną i symboliczną. Funkcjonalnym „urządzeniom” nadawano formy zaczerpnięte zarówno z przedchrześcijańskich wierzeń i tradycji, z legend i mitów, jak też z bogatej symboliki biblijnej, na przykład z Księgi Apokalipsy. Umieszczone na zewnątrz świątyni, miały symbolizować strefę świecką, w której na człowieka czyhają pokusy wiodące do grzechu. Za progiem katedry rozpościerało się już królestwo Boga, do którego zło nie miało dostępu. Wewnątrz, w miejscu świętym, człowiek mógł się czuć bezpieczny pod Bożą opieką.

Orlean

Warto dorzucić, że zwierzęta oraz istoty mityczne, takie jak chimery czy gryfy, miały w średniowieczu swoje konkretne, symboliczne znaczenia, zwykle dość skomplikowane, a nierzadko nawet ze sobą sprzeczne. I tak na przykład lew bywa uznawany zarówno za uosobienie sił dobra, jak i zła, za symbol siły duchowej i jednocześnie – dzikich żądz. Jego siła, odwaga i czujność uczyniły też z niego uosobienie dobrego strażnika, stąd lwie wizerunki pojawiają się często na drzwiach i przy bramach – podobną rolę lwi rzygacz mógł pełnić także w przypadku kościoła.

Orlean

Z kolei pies, najlepszy przyjaciel człowieka, z jednej strony symbolizuje wierność, co dla nas dość oczywiste, ale z drugiej – nikczemność, a nawet pogaństwo lub herezję. Rzygacze często przyjmują też postać smoków lub innych zwierząt „wężopodobnych”. W biblijnej Księdze Apokalipsy „Smok, Wąż starodawny” uosabia Szatana, więc oba te  stworzenia – smok i wąż – uznawane są za obraz sił demonicznych, sprzeciwiających się Bogu. Jak wiadomo, wąż na kiepską opinię zapracował sobie już wcześniej, pamiętnym występem w Raju… Także i smoki, znane z dawnych mitów i podań, reprezentowały zwykle siły groźne dla człowieka.

Orlean

Na koniec warto dodać, że nie wszystkich zachwycała nieograniczona wyobraźnia średniowiecznych rzeźbiarzy, która znalazła ujście w fantastycznej rozmaitości kamiennych rzygaczy. Już w XII wieku późniejszy święty, Bernard z Clairvaux, krytykując nadmierny przepych widoczny w architekturze i wystroju świątyń, w swej Apologii do opata Wilhelmapisał: „W klasztorach, w obliczu braci czytających, jaki sens mają te śmieszne potworności, dziwne jakieś brzydkie piękno i piękna brzydota. Cóż robią tam nieczyste małpy, dzikie lwy i potworne centaury, pół-ludzie, pręgowane tygrysy?”. Cóż, najwidoczniej rzecz gustu…